1. Prawa Rzeczypospolitej

Wystawa stała w Pałacu Rzeczypospolitej zawiera eksponaty bezpośrednio związane z rozwojem prawa i ustroju w Polsce, jak i na świecie. Te pochodzące z czasów średniowiecza i renesansu pozwalają omówić prawo w czasach monarchii patrymonialnej i stanowej, Rzeczypospolitej szlacheckiej i monarchii konstytucyjnej. Wystawa zawiera pomniki prawa polskiego i litewskiego, a także jeden z fundamentów europejskiego konstytucjonalizmu – Konstytucję 3 maja. W „Kronice” Wincentego Kadłubka można poznać, jak zmieniało się myślenie o prawodawczej władzy królewskiej, a u Jana Długosza – o udziale w niej stanu szlacheckiego. Zachowały się odpisy prawa po łacinie, w języku polskim, ruskim i cerkiewnosłowiańskim wykorzystywane przez sędziów, prawodawców i uczonych. Na wystawie można podziwiać XIX-wieczny projekt Konstytucji dla Europy i jedyny zachowany egzemplarz pierwszego wydania broszury „Czy Polacy wybić się mogą na niepodległość?”. Sam Pałac Rzeczypospolitej był związany z sądownictwem niemal od początku swojego istnienia aż do II wojny światowej. Przed Pałacem Rzeczypospolitej wydano słynny wyrok Sądu Sejmowego w sprawie Towarzystwa Patriotycznego.
W okresie międzywojennym mieścił siedzibę Sądu Najwyższego i wraz z okolicznymi instytucjami – Sądem Apelacyjnym w Pałacu Badenich, Ministerstwem Sprawiedliwości przy ul. Długiej, Najwyższym Trybunałem Administracyjnym przy ul. Miodowej i Sądem Okręgowym w Pałacu Paca – tworzył dzielnicę sądową. W Pałacu wydano wyroki dotyczące skarbów, które później cudem przetrwały II wojnę światową i obecnie znajdują się na wystawie stałej. Dziś na kolumnach sąsiedniego Sądu Najwyższego można przeczytać paremie prawnicze nawiązujące do wiekowych tradycji prawa rzymskiego, polskiego i europejskiego, których wyraźne ślady można znaleźć w wystawionych eksponatach.

Autorka wystawy wydała dotychczas publikacje m.in. o polskim prawie okresu międzywojennego i o życiu Jana Brzechwy jako prawnika („Brzechwa – poeta w adwokackiej todze”).

Oprowadzanie jest przede wszystkim skierowane do osób zainteresowanych tematyką prawną w aspekcie historii Polski, szczególnie do uczniów klas maturalnych i studentów prawa.

Osoby zainteresowane tym tematem zwiedzania i specjalnym oprowadzaniem prosimy o niewypełnianie formularza zgłoszeniowego, a jedynie o wysłanie – z wyprzedzeniem co najmniej dwutygodniowym – zgłoszenia na adres: e.fabian@bn.org.pl w celu uzgodnienia terminu zwiedzania. Minimalna liczba uczestników grupy to 10 osób, zaś maksymalna – 35.

2. Malarstwo miniaturowe i artystyczne oprawy książkowe

Ekspozycja stała Pałacu Rzeczypospolitej to nie tylko bezcenne skarby piśmiennictwa, ale także niezwykła kolekcja dzieł sztuki. Treść zgromadzonych na wystawie, nierzadko wyposażonych w bogate oprawy woluminów uzupełniają wspaniałe miniatury malarskie, spośród których najstarsze pochodzą nawet z VIII wieku i stanowią przykłady najwyższej klasy sztuki europejskiej od zarania chrześcijaństwa na ziemiach polskich po okres panowania dynastii Jagiellonów.

Celem oprowadzania jest przedstawienie, na przykładzie zebranych na ekspozycji obiektów, charakterystyki średniowiecznego i nowożytnego malarstwa miniaturowego w Polsce na tle szerszej panoramy sztuki europejskiej. Zwiedzający pozna proces introligacji dawnej książki, dowie się jakimi technikami ją ilustrowano, a także co owe ilustracje przedstawiały. Oprowadzanie zorganizowane jest w sposób problemowy; tematy, jakie zostaną poruszone w kontekście omawianych obiektów to chociażby kościelny i świecki mecenat artystyczny, importy sztuki zachodnioeuropejskiej do Polski i jej recepcja czy miejsce książek w pierwszych nowożytnych kolekcjach i bibliotekach prywatnych. Przykładami najcenniejszych zbiorów Biblioteki Narodowej, omówionych podczas oprowadzania tematycznego „Malarstwo miniaturowe i artystyczne oprawy książkowe” są XI-wieczny Sakramentarz Tyniecki, pochodzący z XII stulecia Ewangeliarz Anastazji, czy powstałe na przestrzeni XVI wieku miniatury Stanisława Samostrzelnika z „Katalogu arcybiskupów gnieźnieńskich” oraz złotnicze oprawy książek ze Srebrnej Biblioteki księcia Albrechta Pruskiego.

 Oprowadzanie skierowane jest do uczniów szkół średnich i osób dorosłych.

Osoby zainteresowane tym tematem zwiedzania i specjalnym oprowadzaniem prosimy o niewypełnianie formularza zgłoszeniowego, a jedynie o wysłanie – z wyprzedzeniem co najmniej dwutygodniowym – zgłoszenia na adres: b.szczepankowski@bn.org.pl w celu uzgodnienia terminu zwiedzania. Minimalna liczba uczestników grupy to 10 osób, zaś maksymalna – 35.

3. Oprowadzania konserwatorskie

Wystawa stała w Pałacu Rzeczypospolitej to ekspozycja dziedzictwa piśmienniczego Polski i świata zaprezentowana w układzie chronologiczno-merytorycznym. Wybrano skarby rękopiśmiennicze, którymi w pierwszej sali są egzemplarze pochodzące z początków polskiej historiografii, a w ostatnim pomieszczeniu znajdują się rękopisy i druki stworzone w czasach współczesnych. Pozostałe sale wypełniają reprezentatywne dla rozwoju piśmiennictwa w Polsce i na świecie rękopisy, druki, rysunki, grafiki, fotografie oraz inne artefakty powiązane z kolekcjami bibliotecznymi.

Na ekspozycji można z bliska podziwiać miniaturowe modlitewniki wykonane z ultracienkiego welinu z finezyjną dekoracją roślinną, wplecionymi scenkami ze świata fauny, legend, groteski, jak również motywami heraldycznymi.  W tym kontekście dysproporcją wymiarów mogą oszałamiać olbrzymie księgi złożone z kart pergaminowych wytwarzanych ze skór bydlęcych i zachwycać całostronicowymi miniaturami w mszałach i graduałach, malowanymi srebrem, złotem, innymi barwnikami, których kolory nawet po upływie tysiąclecia śmiało mogą konkurować z najnowszymi, najlepszymi substancjami stosowanymi dzisiaj w malarstwie. Warto przyjrzeć się unikalnym srebrnym oprawom, które stanowią przykłady wyrobów złotniczych najwyższej próby.

Każdy egzemplarz prezentowany na wystawie to księga pełna tajemnic, które warto poznać: budowę i konstrukcję, materiały użyte do wykonania formy dzieła i zapisu tekstu oraz wtórnie przeprowadzone działania, niezbędne dla zachowania wielu skarbów piśmiennictwa. Podłożem piśmienniczym dla zbiorów bibliotecznych jest najczęściej papier, rzadko pergamin, skóra, kalka techniczna, papier fotograficzny czy inne materiały, wszystkie niezwykle delikatne i łatwo podlegające zniszczeniom. Eksponaty, które ocalały z pożogi wojen, a w szczególności II wojny światowej i obecnie są prezentowane na wystawie, dla pamięci polskiego dziedzictwa piśmienniczego i tradycji bibliofilskiej Polaków są najcenniejsze, ponieważ uratowane pośród tragicznych strat wojennych.

Wszystkie eksponaty – niezależnie od ich treści, formy, czasu powstania oraz materiałów użytych do ich wytworzenia – wymagają stałej i uważnej ochrony, którą Biblioteka Narodowa zapewnia zgodnie z przepisami aktualnie obowiązującymi w Polsce jak również zaleceniami instytucji międzynarodowych czy organizacji zajmujących się ochroną dziedzictwa piśmienniczego. Wygląd zewnętrzny eksponatów jak i obecny stan zachowania ich cech fizycznych, chemicznych oraz mikrobiologicznych jest wynikiem działań konserwatorów pracujących w Bibliotece Narodowej od 1929 roku. W ciągu długiej historii konserwacji zbiorów bibliotecznych zmieniały się środki i materiały stosowane do ratowania zbiorów, zmieniały się metody działań i co niezwykle ważne zakres ich  stosowania. Historię konserwacji skarbów piśmienniczych w Bibliotece Narodowej tworzyli konserwatorzy odpowiedzialni za konserwację narodowego zasobu bibliotecznego, a tę grupę poszerza duży zespół pracowników wykonujących zadania z obszaru konserwacji zabezpieczającej, której znaczenie wzrosło w ostatnim dwudziestoleciu.

Autorka oprowadzania po wystawie jest absolwentką zabytkoznawstwa i konserwatorstwa na Wydziale Sztuk Pięknych UMK w Toruniu i pracownikiem Biblioteki Narodowej od 38 lat zajmującym się ochroną zbiorów. Aktualnie na stanowisku pełnomocnika dyrektora BN ds. narodowego zasobu bibliotecznego, popularyzuje zagadnienia ochrony zbiorów bibliotecznych, organizując konferencje, pisząc artykuły i od 2008 roku przewodnicząc komitetowi redakcyjnemu „Notesu Konserwatorskiegoˮ – pisma BN.

Oprowadzanie jest przede wszystkim skierowane do konserwatorów zabytków, w szczególności zabytków piśmiennictwa oraz do pracowników archiwów, bibliotek i muzeów zainteresowanych ochroną i konserwacją zbiorów. 

Osoby zainteresowane tym tematem zwiedzania i specjalnym oprowadzaniem prosimy o niewypełnianie formularza zgłoszeniowego, a jedynie o wysłanie – z wyprzedzeniem co najmniej dwutygodniowym – zgłoszenia na adres: e.potrzebnicka@bn.org.pl w celu uzgodnienia terminu zwiedzania. Minimalna liczba uczestników grupy to 10 osób, zaś maksymalna – 35.

4. Szlak artystyczny

Uczniowie skorzystają z wyjątkowej okazji poznania obiektów o szczególnej wartości i ogromnym znaczeniu w historii piśmiennictwa, a także polskiej sztuki. Historyczne korzenie prezentowanych zabytków sięgają XI wieku. Unikatowe eksponaty, technika ich wykonania oraz treści, jakie niosą, zostaną omówione w sposób kompleksowy, w zgodzie z podstawą programową i będą stanowiły uzupełnienie zajęć szkolnych. Podczas lekcji uczniowie zapoznają się z historią i architekturą Pałacu Rzeczypospolitej, ufundowanego przez Jana Dobrogosta Krasińskiego, oraz z twórczością architekta tej reprezentacyjnej budowli – Tylmana z Gameren. W programie przewidziano także prezentację najcenniejszych zbiorów Biblioteki Narodowej, zgromadzonych w odrestaurowanych pałacowych wnętrzach. Kolekcja Pałacu Rzeczypospolitej, do niedawna przechowywana w skarbcu BN, to nie tylko bezcenne zabytki piśmiennictwa, ale także wysokiej klasy dzieła plastyki europejskiej, takie jak chociażby iluminacje XI-wiecznego Sakramentarza tynieckiego, ilustrowany przez Stanisława Samostrzelnika Katalog arcybiskupów gnieźnieńskich z XVI wieku czy bogate, złotnicze, renesansowe  oprawy książek ze Srebrnej Biblioteki księcia pruskiego Albrechta Hohenzollerna.

Program zwiedzania został przygotowany w sposób umożliwiający edukatorom wsparcie w realizacji podstawy programowej przedmiotu „plastyka”, szczególnie w zakresie poszerzenia kompetencji uczniów w ramach wiedzy teoretycznej o sztukach plastycznych, wprowadzenia w obszar dziejów sztuki, jej teorii i praktyki poprzez kontakt z dziełami sztuki, a także  działania w ramach zapoznawania się z wybranymi zagadnieniami dotyczącymi sztuki lokalnego środowiska. Uczeń pozna terminy i pojęcia właściwe dla analizy formy dzieła sztuk plastycznych, uświadomi sobie różnice pomiędzy poszczególnymi dyscyplinami sztuki, a także konteksty, w jakich powstają dzieła sztuki. Ponadto lekcja przewiduje wsparcie edukatorów w realizacji podstawy programowej przedmiotu „historia sztuki”, szczególnie w zakresie rozwijania zdolności rozumienia przez uczniów przemian w dziejach sztuki polskiej i powszechnej w kontekście uwarunkowań kulturowych, środowiskowych, w aspekcie epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Udział w zajęciach wzbogaci wiedzę o najwybitniejszych dziełach  architektury i sztuk plastycznych oraz przybliży dorobek ich twórców.

Oprowadzanie skierowane jest do uczniów szkół średnich zainteresowanych tematyką historii sztuki.

Osoby zainteresowane tym tematem zwiedzania i specjalnym oprowadzaniem prosimy o niewypełnianie formularza zgłoszeniowego, a jedynie o wysłanie – z wyprzedzeniem co najmniej dwutygodniowym – zgłoszenia na adres: b.szczepankowski@bn.org.pl w celu uzgodnienia terminu zwiedzania. Minimalna liczba uczestników grupy to 10 osób, zaś maksymalna – 35.