W piątek 28 czerwca 2024 roku w Pałacu Rzeczypospolitej odbył się wernisaż wystawy „Miłosz. Powrót”. Tworzą ją oryginalne rękopisy, książki, zdjęcia i przedmioty, które trafiły do Biblioteki Narodowej z domu poety w Berkeley oraz z jego mieszkania w Krakowie. Układają się one w wizyjną podróż po momentach z życia pisarza niemożliwych do przywołania bez poezji.

Otwierając wystawę, dyrektor Biblioteki Narodowej dr Tomasz Makowski powiedział: Chcemy, żeby wystawa, którą dzisiaj otwieramy i jutrzejsze Imieniny Jana Kochanowskiego pozwoliły na zachęcenie do poznawania twórczości i życia Czesława Miłosza następnym pokoleniom. Nie tylko mojemu i wcześniejszym, dla których twórczość Czesława Miłosza była czymś oczywistym, ale dla wszystkich tych, którzy go znać nie mogli. Szanowni Państwo, to jest dobra okazja, żeby podziękować. Przede wszystkim Tony’emu Miłoszowi za decyzję o przekazaniu archiwum prywatnego Czesława Miłosza do Biblioteki Narodowej, tego archiwum, które znajdowało się na Grizzly Peak. Warto zawsze podkreślać, że to przekazanie było związane z zaufaniem do Biblioteki Narodowej. Kapitał zaufania, jaki Biblioteka Narodowa zbudowała wśród tych, którzy posiadają cenne prywatne archiwa, jest czymś bezcennym. Szczególnie w instytucji, która została otwarta 277 lat temu i myśli w nieco dłuższej perspektywie niż dzień, następny tydzień czy rok. Bardzo za to dziękuję, bo archiwum prywatne, ale także depozyty, które znajdowały się na Uniwersytecie Yale, również tutaj trafiły, w tym bezcenne notatniki, które są szeroko prezentowane na wystawie. Bardzo dziękuję, ale także witam serdecznie Joannę Miłosz. Bardzo serdecznie dziękuję też za zaufanie przy przekazaniu drugiej części archiwum, niezwykle istotnego dla nas, archiwum rodzinnego Miłoszów oraz archiwum Andrzeja Miłosza, brata noblisty. O randze tego archiwum niech świadczy fakt, że najstarszy dokument rodzinny pochodzi z wieku XVI. Cieszymy się, że archiwa Miłoszów znalazły w Bibliotece Narodowej swoje trwałe, bezpieczne miejsce.

Kurator wystawy Michał Szymański, dziękując wszystkim zaangażowanym w przygotowanie wystawy „Miłosz. Powrót”, zwrócił uwagę, że: idea tej wystawy w jakimś sensie wyrasta z mojego osobistego doświadczenia, bardzo indywidualnego. Gdzieś tam w warstwach podskórnych jest bardzo osobistą wypowiedzią na temat Miłosza. A ta osobista wypowiedź wynika z bardzo wielu lat spędzonych dzień w dzień z archiwami Czesława Miłosza i codziennego kontaktu z rzeczami, które zostały po wielkim poecie. Poecie, którego już nie ma, ale zostały po nim rzeczy. Opracowując to archiwum, starałem się to doświadczenie jakoś zrozumieć i uchwycić. I jednym z takich sposobów wyrażenia tego doświadczenia i próbą opowiedzenia o nim jest właśnie wystawa „Miłosz. Powrót”. Wystawa jest też okazją, że spojrzeć na Czesława Miłosza z pewnego dystansu, z drugiego brzegu, zastanowienia się, co w Miłoszu jest żywe, co rezonuje z nami. Ale w sposób bardzo subtelny, niepolegający na sprowadzaniu go do jakichś doraźnych idei czy obecnie żywych prądów. Dlatego ta wystawa jest tradycyjna w tym sensie, że skupia się na rzeczach, na rękopisach. Bierze się to z przekonania, że powrót Miłosza jest możliwy poprzez rzeczy, że to jest także powrót rzeczy Miłosza, powrót materialności.

Czesław Miłosz (1911–2004), poeta, eseista, tłumacz, jeden z najwybitniejszych pisarzy XX wieku. Urodził się w Szetejniach niedaleko Kiejdan, w Cesarstwie Rosyjskim, na terenach dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Młodość spędził w należącym wówczas do Polski Wilnie, gdzie ukończył Uniwersytet im. Stefana Batorego i opublikował dwa pierwsze tomy poezji: Poemat o czasie zastygłym oraz Trzy zimy. W drugiej połowie lat 30. przeniósł się do Warszawy, tutaj też spędził lata okupacji. Pod koniec 1945 roku ukazał się jego trzeci tom, Ocalenie, książka przełomowa dla polskiej poezji, poeta zaś poparł nową władzę i wyjechał na placówkę dyplomatyczną do Stanów Zjednoczonych. W 1951 roku jako jeden z pierwszych intelektualistów z bloku wschodniego zdecydował się na zerwanie z władzą komunistyczną, zamieszkał we Francji, związał się na stałe z redagowanym przez Jerzego Giedroycia emigracyjnym miesięcznikiem „Kultura”. W 1960 roku przeniósł się z żoną i synami do Ameryki i wykładał literaturę na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley. W 1980 roku otrzymał Literacką Nagrodę Nobla, a jego twórczość po latach zakazu znów zaczęła ukazywać się w Polsce. Po 1989 roku zaczął regularnie wracać do kraju, stając się jedną z czołowych postaci życia kulturalnego. W ostatniej dekadzie życia dzielił czas między Kraków a Kalifornię. Zmarł w swoim krakowskim mieszkaniu 14 sierpnia 2004 roku w wieku 93 lat.

Wystawa jest czynna codziennie, w godzinach otwarcia Pałacu Rzeczypospolitej, od 29 czerwca do 14 października 2024 roku. Wstęp wolny.

Wystawa czasowa „Miłosz. Powrót”, poświęcona promocji archiwum Czesława Miłosza opracowanego przez Zakład Rękopisów Biblioteki Narodowej w ramach promocji projektu pn. „Pełna czytelnia Rzeczypospolitej”, działanie FENX.07.01 Infrastruktura kultury i turystyki kulturowej, priorytet FENX.07 Kultura Programu FEnIKS 2021–2027.