Obwieszczenie okupacyjne z 23 kwietnia 1943 roku / Occupation notice of 23 April 1943
Ostatni afisz wiszący w korytarzu świata, który już nie istnieje, świata zniszczonego w czasie II wojny światowej, to zarazem najbardziej przerażający obiekt na wystawie stałej w Pałacu Rzeczypospolitej. Jürgen Stroop (1895̶1952), dowódca SS i policji w dystrykcie warszawskim, informuje w niemieckim obwieszczeniu okupacyjnym, że „ulega karze śmierci ten, kto świadomie udziela żydowi schronienia”, a osoby, które nie doniosą policji o ukrywających się Żydach będą wysłane do obozów koncentracyjnych. Cztery dni wcześniej, 19 kwietnia 1943 roku w warszawskim getcie wybuchło powstanie – największy zbrojny zryw Żydów podczas II wojny światowej.
Organizację dzielnicy żydowskiej Niemcy rozpoczęli już jesienią 1939 roku. Od połowy listopada 1940 roku getto stało się dzielnicą zamkniętą. W kwietniu 1941 roku jej liczebność szacowano na około 450 tysięcy osób. Było to największe getto utworzone przez Niemców w czasie II wojny światowej.
Od 22 lipca do 21 września 1942 roku w ramach tzw. Wielkiej Akcji około 300 tysięcy osób, czyli około 75% mieszkańców getta zostało wywiezionych i zamordowanych w obozie śmierci w Treblince. Oficjalnie władze niemieckie informowały, że ludność ta została przesiedlona na tereny rolnicze na wschodzie. Prawda jednak szybko wyszła na jaw. W getcie założone zostały Żydowska Organizacja Bojowa i Żydowski Związek Wojskowy w celu zbrojnego przeciwstawienia się kolejnej akcji wysiedleńczej. Niemcy podjęli ją w styczniu 1943 roku, ale wycofali się napotkawszy zaciekły opór. 19 kwietnia do getta ponownie wkroczyły oddziały niemieckie. Żydowscy partyzanci podjęli heroiczną walkę. Choć nie mieli najmniejszych szans na zwycięstwo, woleli zginąć z bronią w ręku niż podzielić tragiczny los swoich rodzin i przyjaciół zgładzonych w Treblince.
Za symboliczny koniec powstania przyjmuje się 16 maja 1943 roku, gdy na rozkaz Stroopa, dowodzącego akcją likwidacji warszawskiego getta, wysadzono w powietrze Wielką Synagogę przy ul. Tłomackie. Dzielnica żydowska została zrównana z ziemią.
Jürgen Stroop już w maju 1945 roku został aresztowany przez Amerykanów i dwa lata później przekazany Polsce. W 1949 roku władze komunistyczne umieściły go w jednej celi z Kazimierzem Moczarskim, żołnierzem Armii Krajowej, skazanym za działalność niepodległościową na karę śmierci, zamienioną następnie na dożywocie. Moczarski namówił Stroopa na rozmowę o jego życiu, która w formie reportażu po raz pierwszy została wydana (w ocenzurowanej wersji) w latach 70. XX wieku pod tytułem Rozmowy z katem. Maszynopis z odręcznymi notatkami Moczarskiego znajduje się w Sali Literatury.
Jürgen Stroop został skazany na karę śmierci przez powieszenie. Wyrok wykonano 6 marca 1952 roku. Kazimierz Moczarski w 1956 roku, po 11 latach spędzonych w więzieniu (w tym ponad dwóch w celi śmierci), w czasie których poddano go prawie 50 rodzajom tortur, został uniewinniony.
W siedzibie Biblioteki Narodowej co roku wręczana jest Nagroda Historyczna m.st. Warszawy im. Kazimierza Moczarskiego dla najlepszej książki historycznej ubiegłego roku, dotyczącej dziejów Polski od 1918 roku.
German occupation notice of 23 April 1943 announcing the death penalty for helping Jews
The last poster in this corridor, from a world that no longer exists, is perhaps the most terrifying item in the permanent exhibition at the Palace of the Commonwealth. It is a German occupation notice in which SS-Gruppenführer Jürgen Stroop (1895-1952), SS and Police Leader of the Warsaw district, announces that “anyone who knowingly gives shelter to a Jew will be subject to the death penalty”, and that those who fail to report Jews who are in hiding will be sent to concentration camps. Four days earlier, on 19 April 1943, the Warsaw Ghetto Uprising had broken out – the largest armed revolt by Jews during the Second World War.
The Germans already began establishing a Jewish quarter in autumn 1939. In mid-November 1940, the Ghetto became a closed district. By April 1941, its population was roughly 450,000. The Warsaw Ghetto was the largest created by the Germans during the Second World War.
From 22 July to 21 September 1942, as part of what was known as the ‘Great Operation’, about 300,000 people – roughly 75% of the Ghetto’s population – were deported to and murdered at Treblinka extermination camp. Officially, the German authorities reported that this population had been resettled in agricultural areas in the east; however, the truth soon came out. The Jewish Fighting Organisation (ŻOB) and Jewish Military Union (ŻZW) were founded within the Ghetto to mount armed resistance against further deportation actions. The Germans began such an action in January 1943, but withdrew after encountering fierce resistance. On 19 April, German troops entered the Ghetto again. The Jewish partisans offered heroic resistance. Although they had no chance of victory, they preferred to die with weapons in their hands than to share the tragic fate of their families and friends exterminated at Treblinka.
The Warsaw Ghetto Uprising is considered symbolically to have ended on 16 May 1943, the date the Great Synagogue on Tłomackie Street was blown up on the orders of Stroop, who was in charge of the liquidation of the Warsaw Ghetto. The Jewish quarter was razed to the ground.
Stroop was arrested by the Americans in May 1945 and handed over to Poland two years later. In 1949, the Communist authorities placed him in the same cell as Kazimierz Moczarski, a Polish soldier in the Home Army (Armia Krajowa) sentenced to death for pro-independence activities – a sentence later commuted to life imprisonment. Moczarski persuaded Stroop to talk about his life, the conversations first being published, in a censored version, as a work of reportage in the 1970s under the title Rozmowy z katem [Conversations with an Executioner]. A typescript with handwritten notes by Moczarski is exhibited in the Hall of Literature.
Stroop was condemned to death by hanging, a sentence carried out on 6 March 1952. Kazimierz Moczarski was acquitted in 1956 after 11 years in prison – including more than two years on death row – during which time he was subjected to almost 50 different types of torture.
Every year, the Kazimierz Moczarski Award for the best historical book of the year on Polish history post-1918 is presented at a ceremony held at the headquarters of the National Library.